vrijdag 31 januari 2014

Logboek deel 129



Farmsum, Pijplein


Een tijdsbeeld van de voorstelling 'olwiefkenijs' en de rare ideeën van een gepensioneerde dorps-dirigent. 

Het is vrijdag 31 jan. -2 c en er ligt nog sneeuw.

Ik zal de komende tijd vertellen over Tjoam, een dorpsfiguur uit mijn voorstelling ‚olwiefkenijs.’  Tjoam heeft een kleurrijk leven gehad, ik word dan ook vaak gevraagd...“woarom schrifst dat nait op.“  Ik ben dan nu zover, de tijd is rijp om mijn verhaal over Tjoam te doen. 

Het verhaal kent meerdere delen, veel fantasie maar ook veel waar gebeurde verhalen passeren de revue. Het speelt zich af in het dorpje Farmsum (prov.Groningen) vanaf de jaren 1955. ‚Olwiefkenijs’ betekent familieberichten, ook de rouwadvertentie’s in de krant noemen we hier in Grunn ‚olwiefkenijs.’ 
Het is in het Grunnegs om twee redenen, de oude woorden weer hergebruiken, bovendien is het een mooie taal. Nu wordt de lezer even stil...'wat ja zunde’...Grunnegs kan ik niet zo goed, leest zo moeilijk. 

Geen paniek...Ik zal een eigen schrijfwijze hanteren, in de ogen van de kenner zeker fout, maar ben van mening dat het leesbaarder en ook meer Grunnegs is. Een doorsnee Groninger heeft namelijk geen Gronings lezen en schrijven geleerd op school, gaat er in de praktijk ook moeilijk mee om. 

Het vernederlandsen vind ik afbreuk doen, zomede het Nederlands alfabet te beperkt, voor onze taal. Er zijn volksstammen in de wereld die ook een uitgebreider alfabet kennen, de kinderen leren daar op school ook allerlei klanken die er bij horen. Maar ja...wie ben ik...geen taalkundige maar het gevoel zegt me dit moet je gewoon doen. Ik ontvang graag commentaar, na het lezen van mijn verhaaltjes, over dit onderwerp. Het is eerst even wennen, lees dus niet te snel. 

Toelichting
Bijvoorbeeld het woord ’mienent’ is zeker niet mooi, beter zou zijn miennt. In mijn zogenaamd nieuw alfabet komt na één... n... ook een...nn... zo zijn er nog meer woorden die een dubbele letter moet krijgen. Ik zal mijn nieuwe schrijfwijze niet steeds toepassen, maar waar het goed van pas komt zal ik het doen. 

Enige tips bij de uitspraak.
De Ommelander (mensen die buiten de stad Groningen leven) kent een neusklank bijvoorbeeld in het woord ‚boetn’ of ‚proatn.' Bij dubbel nn trek je de neusspieren aan bijvoorbeeld' miennt’  de
natte...t...komt er dan nog even achteraan. Bij een... mm... de lippen op elkaar houden, bijvoorbeeld bij het woord ‚homm’ een soort neurieën. De zangkoren die Gronings zingen zouden dan een soort kunstmatige nagalm kunnen bewerkstelligen. 


Deel 1 gaat over de jeugd van Tammo en Tjoam.

Tjoam


Tjoam is vleenn joar (verleden jaar) oet tied komm, het kon nait langer. We waarn in stad, in n winkel woar n nijmoodse roltrap was. Tjoam von dat zo briek (mooi) dat hai der recht veur stoan ging treenn tèln.(treden tellen) „Komt gain ìnde aan." bölkte hai deur winkel hìn. Doar ston ik mit
n kop as n twijkwartjes boeskool. Je willen joe ja ook nait schoamm veur n aander, k heb homm
n spuitje geemm, hai was vot dood. Der ruip nog aine tegen mie  „moordenoar“ mor Tjoam hèt t er bie zittn lòttn, omreden hai was ja ook deur mie monddood moakt, k haar t ja ook doan veur zien aigen bestwil. k Bin ook nait op begrafnis wèst den hai komt ook ja nait op miennt. Mor loater toun het n flotske bezonken was kwamm de herinnern s weer boven.

Ons moeke pruit dat zien moeke nog mor nèt  achttien was toun ze hom kreeg, hail jong dat ze traauwn mos. Tjoam hèt zien voar hail nait kìnt, t botterde nait zien moeke was al gaauw weer oaftraauwd. Ze trokkn in bie heur òllu, was roemte genog den Tjoam zien grootòlln hoesnde
op  n boerenstee, n dikke kouboer. t Haimstee was vlak bie ons stroat, ik kin Tjoam vanoaf dij tied.

Wie hoesnde zulm in  n aarbaidershoeske, aarbaidersmìnsen mout je mor reekn nait te roem, voar was roustbikker op Börg’s Hèlg’n (helling, scheepswerf),  je kinnen wel noagoan door wer nait veul verdaint. Baide hoeshollns waaknde (werkten) haard mor der was tounderstied gain onderschaid in omgang.Tjoam was nog mor nèt in de noaberschap, luit hai zuch al zain as n echte roegbain, t paasde nèt bie ons. Èlk hoesholln in stroat, haar meer as vair körtbainen (kinder), din kin je wel noagoan dat het n leventege barrel was. Tjoam huil mie voak op, din ruip hai..."Vrouw de Wilde komt Tammo ook boetn speuln?“ Tjoam, eemzo ik binnen aigenleks, zollen we mor zèggen, groot worden midden tussen t aarbaidersvolk in.

Ons eerste schouldag

Ons schoul ston teegn Piepplain aan, een dörpsplain middn in t dörp woar zuch alles oafspeulde.
Rondom t plain was t apmoal neerns(winkeltjes). Wie haren dat toun zulm nait deur mor t was aigenleks olderwets gezelleg. „We gonnen noar Piep tou“ wer der dìn altied zègt of ze zeedn: „Ik zai die wel op Piep.“ Op Piep stonn ook altied manlu te proemken en as der din aine veurbie kwam, veuraal vraauwlu, kwam dat te proat en der wer wat oafgugeld.
Wie waren dij eerste schouldag al vroug op schoulplain aan t speuln tou opains meester in deur ston. Ons meester was wat mank aan ain bain, hai stapte wat roar, nait recht kreupel mor zo’n roar stapke, vandoar zien oetragen ‚Stap Stap.'

‚Stap Stap’ ston in deur, we keken t apmoal aan, wat te gebeuren ston. Hai bluis zuch op as n twij-kwartjes boeskool, floot keihaard op zien piepke en zakte weer in tot zien normoal postuur. t Haile gebeuren wol dìn zeggen dat we mozzen in rij stoan, twij aan twij noast mekoar. Aine begon dìn oet zuch zulm n vèrske te lallen en zunder oaf te proaten deden we apmoal mit. We gingen dìn in de pas, klas noa klas, schoul in. We pruitn altied boers, we konnen ook ja nait aans, mor op schoul mozzen we Hollands proatn, dat was n kripsie.

We zaatn nog mor net in baank zee Tjoam tegen mie '’Hou zèg je miegn in t Hollands.“ Ik zee:
„Mijgen.“  Tjoam bedocht zuch nait en bölkte keihaard deur klas hìn „Meester ik mout mijgen.“ Aal jongen keekn ons aan en begonn te gnivveln. „Oh...oh...zee 'Stap Stap’ „Tjaam zo zeg je dat niet, je moet eerst je vinger omhoog steken, dan wachten tot de meester zegt...wat is er?“
„Dat wait meester toch al wel“ zee Tjoam. Aal jongn weer aan t gugeln en der zat niks aans op as Tjoam mos vinger omhoog doun, wachn tot ‚Stap Stap’ zien zin der noar ston. Tjoam kon wénkn totdat hai n ons woog, mor 'stap stap’ haar t op zien menair veul te drok. Pas toun Tjoam begon te schoereln, wénkn mit haile haand, zee ‚Stap Stap’ hail bedoard: „Wat is er Tjaam.“ „Joa“ bölkte Tjoam „Nou huft nait meer meester.“

Tjoam aan t parasjuut springen

We haarn boeten t dörp n haile grode bunker stoan. Aigenleks stonn der drij bunkers biemekoar mor dij aine was ons bunker den doar zat n oetkiektoren op. n Trap was der nait meer,we haarn van thoes n ledder mitnomm, as we dìn boven in toorn waarn trokkn we ledder omhoog. Der kon dìn genain bie ons komm, dat was van betansie (belangrijk) den as we oorlog haarn mit Kokse-schoul kroopm we gaauw in oetkiektoorn, smaknde koksioanen dìn hait woater mit stront op kop. Hait woater haarn we van t zuvelfebriek, stront van drèkstoup oaf.

Toun schoot mie in kop as Tjoam nou ais parasjuut kon springn waarn we wat meer mans. We haarn noa beroad rezelvaaierd (besloten) dat as we n loakn mitnamen van thoes dat we n parasjuut moakn konn. Èlk hoesholden in t dörp haar toun n loakn minder mor dat deerde genain. Mit wat touw en knupm haarn we n parasjuut zo kloar. De held in t veld van t dörp Tjoam vloog straks as n muske deur lucht. Hou hai terecht zol komm mos è nog eemm onder knij kriegn.

We haren al rezelvaaierd dat de oetkiektoorn te hoog was, eerst mor eem van bunker oaf, dat was n stuk minder gevoarlek. Aal goud tot zovèr...Tjoam ston kloar mit parasjuut achter hom, nam
n aanloop mor op  t lèste duurfde hai nait springen. „Nait duumm“ bölkten wie mitkander..."was dat nou..." We mozzn hom toun drizzn (dwingen)...aans was hai der nooit oafsprongn. We zeedn as hai nait springen dee mog hai ook nooit meer oafkiekn op schoul. Aal goud...Tjoam haar gain keur, namm n roam en nog n roam (sprong)...Wat er toun gebeurde is mit gain pìn te beschrievm.
Tjoam lag mit parasjuut en aal veur Pampes beneden op grond, der zat gain beweegn meer in...We hèmm hom gauw n emmer moarwoater mit kreus teegn kop aangooid en toun kwam der weer wat beweegn. Op handkaar van holtsloperij Windt hèmm we Tjoam noar hoes tou brocht...hèmm mor gauw zègt dat hai vaaln was. Òl kwak kwam der over tou, n lichte hazzenschuddn, t haar minder oafloopm kint...nait dìn.

t Bèste mor weer
John Hoekman

Geen opmerkingen:

Een reactie posten